Van crisis naar revolutie

Hoe we van onze samenleving een sociale onderneming kunnen maken

Nood breekt (sociale) wetten. We steken een hart onder de riem van het zorgpersoneel. De overheid hanteert een uitzonderlijk hoge snelheid van handelen. We werken thuis, en dit blijkt plotseling te kunnen. Corporates ontplooien sociale initiatieven. Chaos en crisis zorgen voor acute verandering. Veel mensen snakken al heel lang naar een ‘nieuwe wereld’. Nu hopen zij op de stroomversnelling waardoor zaken eindelijk op de schop gaan.

Maar wat blijft daar nadat de storm is gaan liggen fundamenteel van over? Zullen we ook na de crisis blijven applaudisseren voor het zorgpersoneel in de vorm van een betere CAO? Zal de overheid ook op lángetermijndossiers net zo besluitvaardig kunnen ingrijpen? Zullen de files uitblijven omdat werkgevers eindelijk begrijpen dat je werknemers niet hoeft in te klokken om productief en creatief te zijn? Gaan we eindelijk toe naar een duurzamer economisch model dat meer in balans is met mens en planeet?

In dit artikel een pleidooi voor een positief ontwrichtend concept dat vragen, oplossingen en samenwerking verbindt met als motto: omdat wij samen morgen meer oplossen dan ik alleen vandaag en met in het achterhoofd John F. Kennedy die zei: ‘Vraag niet wat uw land voor u kan doen, maar vraag wat u voor uw land kunt doen.’

Een stortvloed aan meningen en goede bedoelingen
In deze coronacrisis regent het goedbedoelde adviezen vanuit alle professies. Van medisch specialisten tot accountants, en van HR-professionals tot filosofen en futuristen: iedereen ziet zijn kans schoon en gebruikt deze crisis om zijn ideale agenda te verwezenlijken.

Het is allemaal goed bedoeld en dat is prima. Vanuit de filosofie beschouwd is het stellen van vragen en het betwisten van schijnbaar vanzelfsprekende zekerheden een goed begin, maar het is vervolgens ook zaak tot praktische oplossingen te komen.

Het nu aanwezige alle-hens-aan-dek-adagium leidt onbetwist tot ingrijpende besluiten op korte termijn. Het aanpakken van oorzaken die lange adem nodig hebben is daarentegen veel lastiger. De psychologie leert ons dat gedragsverandering in de praktijk moeilijk is vol te houden. Ook weten we dat ons brein negatieve ervaringen gauw wil vergeten, waardoor ‘business as usual’ al snel op de loer ligt.
Bovendien is ons brein geneigd kortetermijnpijn te voorkomen en kortetermijnbeloningen na te jagen. Wanneer de storm van de crisis is gaan liggen verdwijnt ook de stimulans om duurzaam te veranderen. Dit klassieke probleem is als volgt in een formulering te vatten:

Dalende urgentie + geldstroom is hersteld + oud gedrag voelt veilig = einde ambitieuze plannen

Eerst morele vooruitgang, dan technologie
We zullen straks zien dat de langetermijndossiers nog altijd moeilijk zijn op te lossen. De bron en oorzaak van de corona-uitbraak vraagt een fundamenteel andere verhouding tussen mens en natuur. Grote dossiers als de zorg, het onderwijs, politieke vernieuwing, klimaat, inkomensverschillen maar ook technologie en privacy blijven onze onophoudelijke aandacht vragen.

Innovaties gaan razendsnel. En technologie brengt ons veel, maar we moeten wel beseffen dat technologische vooruitgang nog geen morele vooruitgang is. Soms lijkt het alsof automatiseren een doel op zich is geworden.

Nu er crisis is, heerst er een andere sfeer. Sympathieke initiatieven komen nu zowel top-down als bottom-up van de grond, een gezamenlijke vijand, het virus, maakt ons daadkrachtig en eensgezind. Sommigen zien nu graag een herwaardering van het publieke belang en een sterke overheid, anderen bepleiten het belang van waardering voor kennisinstituten en de wetenschap. Weer anderen wijzen op het bedrijfsmodel van bijvoorbeeld banken en grote multinationals waarin aandeelhouderswaarde een groter doel heeft dan duurzame groei, om over eerlijk belasting betalen nog maar te zwijgen.

We moeten deze goede spirit van discussie en ideeënvorming ook na de crisis behouden. De essentiële vraag is nu: hoe zetten en houden we alle goede ideeën op de kaart? Maar hoe pakken we dat momentum? Hoe voorkomen we dat we alle goede lessen en bedoelingen snel weer vergeten zijn?

Het is tijd voor een nieuw breed gedragen initiatief
Het is een klacht die we overal in de samenleving luid horen: er wordt te veel gepraat en te weinig gedaan. Veel mensen voelen zich niet gehoord, beslissingen worden genomen door een onbestemde ‘elite’ in de politiek en het bedrijfsleven. We kennen deze klachten al lang en er wordt door politici al decennia gepraat over ‘kloven dichten’, over hoe politiek bij de burger te brengen, hoe we overheid en bedrijf slimmer en eerlijker met elkaar moeten laten samenwerken – het zijn allemaal zaken die al lang spelen.

Om ervoor te zorgen dat we dus na de crisis duurzame veranderingen kunnen doorvoeren is het tijd voor een breed gedragen initiatief, doorspekt met daadkracht. Om dit te bereiken is een praktisch instrument nodig dat al die goeie ideeën analyseert, agendeert én uitwerkt. Een initiatief waarbinnen ondernemers, overheden, onderwijsinstellingen, instituten, studenten en burgers vanuit vraagstelling - en daarmee behoefte - met elkaar aan de slag gaan - en tot resultaat komen: de ultieme sociale onderneming dus.

Een initiatief dat multidisciplinair denkt en doet
Nu het crisis is, zien we een overheid die snel handelt, zelfs al is er nog weinig bekend over het virus. Of je het er nu inhoudelijk mee eens bent of niet, de wijze van handelen is duidelijk. We zien dat beleid continu wordt bijgestuurd en aangescherpt, voortschrijdend inzicht wordt meegenomen in de besluitvorming. Daar moeten we straks na de crisis van leren.

Naast het principe van ‘advies’ en ‘denktanks’ moeten we daarom ook een meer activerende manier van werken nastreven. Dat betekent dat we niet eerst wachten totdat álle rapporten, adviezen, stuurgroepen en onderzoeken zijn afgerond en opgeleverd, maar dat we direct aan de slag gaan en gaandeweg leren, bijsturen en weer verder gaan.

En belangrijk: waarbij we niet denken en handelen vanuit één kennisgebied, maar multidisciplinair. Om tot een goede of betere oplossing te komen is vakoverschrijdend denken cruciaal. In het licht van de huidige coronacrisis zien we dat er enorm geleund wordt op experts. Het Outbreak Management Team door wie ons kabinet zich laat leiden inzake het coronabeleid bestaat vooral uit virologen, epidemiologen en medische experts. Maar is het niet beter om naast de viroloog ook de econoom, de filosoof, de MKB-ondernemer, de captain of industrie, de leraar en de psycholoog aan tafel te zien?

Geen polarisatie maar verbinding
Bij dit nieuwe initiatief moeten we afscheid nemen van eendimensionaal denken, zoals het klassieke rechts óf links denken. De maatschappij vraagt in haar diepste verlangen niet om polarisering, maar om oplossingen die voor alle groepen werken. Vraagstukken moeten we ook niet langer vanuit enkelvoudig perspectief beschouwen zoals we onderscheid maken tussen alleen goed voor de economie, óf voor het milieu. Er is behoefte aan een initiatief waar we niet alleen ons hoofd gebruiken maar ook ons hart. Kortom, een pluralistische houding dus, een visie die zoveel mogelijk perspectieven in overweging neemt.

De geschiedenis leert dat er een kritische massa nodig is om een kantelpunt te bereiken. Voorbeeld: een paar verpleegkundigen die wat roepen hebben geen aandacht, een vol Malieveld en applaudisserend Nederland al wat meer. Beeld je in wat wij als mensheid kunnen bereiken als we met dit nieuwe initiatief op diverse dossiers kantelpunten bereiken en transformatie optreedt voor alle lagen van de bevolking. Dus – niet alleen een specifieke elite, niet een beperkte bevolkingsgroep, maar voor de grote gemeenschappelijke deler.

Omdat wij samen morgen meer oplossen dan ik alleen vandaag
Deze nieuwe, daadkrachtige vorm van besluitvorming waar iedereen meedoet noemen wij het agoraprincipe: de agora is het spreekwoordelijke marktplein waar iedereen samenkomt en waar ideeën zich vrijelijk kunnen ontwikkelen en vorm kunnen krijgen. In de Griekse oudheid speelde zich op deze plaats het sociale leven af. Het plein had verschillende functies: een politieke, een sociale en een commerciële. Het was dé plek voor dialoog en debat, en de plek waar mensen elkaar ontmoetten. Waarom een agora?

Het simpele motto achter dit initiatief is: omdat wij samen morgen meer oplossen dan ik alleen vandaag. De positieve uitwerkingen – zeker bezien in het licht van de hedendaagse maatschappij – zijn de volgende:

Wat levert het agora-principe ons op?

1. Bevorderen samenwerking, doorbreken van het individuele
2. Bevorderen van heterogene netwerken
3. Activeren van multidisciplinaire probleembenadering
4. Ontwikkelen van algemene vorming en burgerschap van individuen

Kortom, de agora is een dynamisch marktplein waar ruimte is voor álle stemmen en expertises, en waar oplossingen vanuit onverwachte hoek een kans krijgen.

Technologie als instrument voor échte sociale interactie
Het mooie is dat we als samenleving het instrument voor zo’n agora allang hebben ontwikkeld. Namelijk, het instrument dat kennis zou democratiseren en mensen zou verbinden: het internet. De basis – het marktplein - van dit nieuwe initiatief is dan ook een online platform.

Technologie is hier slechts een praktisch instrument, geen doel op zich. En het gaat juist om het stimuleren van fysieke ontmoetingen. Dit is niet alleen nodig om tot oplossingen te komen, maar zoals we nu ervaren in de coronacrisis is fysiek menselijk contact gewoon een sociale basisbehoefte. Op dit platform kan iedereen – mits niet anoniem - terecht.

Hoe werkt Agora?
Alles begint met een vraag vanuit gebruikers. Vanuit die vraagstelling buigen geregistreerde gebruikers zoals bedrijven, burgers, studenten (theoretisch en praktisch geschoold), overheden en instituten zich over een bepaald probleem of vraagstelling. Die vragen kunnen van diverse pluimage zijn. Van sociaal-maatschappelijk tot zakelijk en commercieel. Of de vraag relevant is bepaalt de Agora-community - democratischer kan het niet. Denk aan vragen als:

1. Kunnen we een innovatie ontwikkelen om probleem X tegen te gaan?
2. Wanneer is leren een groeiversneller?
3. Wat werkt, als we ambities willen realiseren?
4. Op welke wijze kan er meer geld naar de wetenschap?
5. Hoe kan een experiment eruitzien om de 4-daagse werkweek te onderzoeken?

Het antwoord op, of het resultaat van zo’n vraag door een groep kan heel divers zijn, bijvoorbeeld: een (business)plan, een nieuw op te richten organisatie of bedrijf, een symposium, een (wetenschappelijke) publicatie, een demonstratie. De kerntaken van Agora als sociale onderneming gaan veel verder dan alleen vragen publiceren, een groot netwerk ontwikkelen en verbinding faciliteren tussen actoren zoals burgers, overheden en bedrijven. Namelijk:

• De groepen helpen goed te presteren met advies en ondersteuning.
• Het actief communiceren van gerealiseerde oplossingen naar de maatschappij via eigen kanalen, en media connecties. Dus kennis brengen naar de maatschappij.
• Het vastleggen van persoonlijke prestaties van deelnemer. Hij/zij bouwt een waardevol en bewezen trackrecord op.
• Het vastleggen van data rondom vragen en oplossingen; hiermee ontstaat een waardevolle kennisbank.

Voor alle duidelijkheid: een agora mag niet verward worden met de werking van LinkedIn of andere sociale media. Het is geen uithangbord van cv’s of profielen. Het is geen online verkoopkanaal maar een integere sociale onderneming waar serieus wordt samengewerkt aan concepten, oplossingen en innovaties.

Iedereen is winnaar met Agora; de voordelen
Samenwerken binnen de Agora is niet alleen een mooi maatschappelijk initiatief, het brengt ook de afzonderlijke spelers binnen het marktplein verder.

Studenten krijgen de mogelijkheid hun maatschappelijke ontwikkeling een boost te geven. Het onderwijs krijgt meer aansluiting met het werkveld, de kwaliteit van het onderwijs gaat omhoog door betrokkenheid bij ‘real-life-vraagstukken’.

Bedrijven zien innovaties ontstaan, krijgen toegang tot kennis en een grote bak aan geweldig arbeidspotentieel.

Overheden kunnen bij beleidsbepaling draagvlak toetsen of creëren, hebben eenvoudiger toegang tot kennis, kunnen beleid versnellen (denk aan topsectorenbeleid, diversiteitsbeleid, duurzaamheid, verminderen van werkloosheid), krijgen meer binding met de private sector. En vooral: zij krijgen de instrumenten in handen om democratische vernieuwing en ontwikkeling te realiseren.
 
Nederland heeft u nodig. Doe mee!
De haalbaarheid van het agora-concept is al getoetst aan de hand van dieptegesprekken met specialisten en professionals zoals bijvoorbeeld hoogleraren, docenten, ondernemers en studenten. Oftewel, de eindgebruikers zelf: de mensen die met hun voeten in de modder staan. De uitkomsten van deze bottom-upverkenning laat zien dat veel draagvlak bestaat voor het agora-initiatief.

Waar initiatieven van onderaf worden geïnitieerd moeten deze verder gestalte krijgen door van bovenaf te worden opgetild. Daarom wil ik een oproep doen aan beleidsmakers, CEO’s, multinationals, bestuurders, politici en andere beslissers. Laten we de goede intenties nu eens gestalte geven en niet beperken tot eenmalige actie en versnipperde initiatieven. Geef vervolg aan de vlammende betogen over maatschappelijk verantwoord bezig zijn. Er is nu een manier om vanuit sociaal ondernemerschap echt maatschappelijke impact te realiseren.

Wij kunnen de coronacrisis aangrijpen om de handen ineen te slaan en dit initiatief te ondersteunen. Zodat we laten zien dat we van saamhorigheid, solidariteit en actiebereidheid een duurzaam fenomeen maken waar iedereen van profiteert.
Het businessplan ligt al klaar. De eerste functionele en grafische uitwerking van het platform is af. Om dit concept te laten slagen is er ondersteuning nodig van de ‘decisionmakers’, van hen die impact kunnen maken. Pak door!
 

Meedoen? Laat van je horen!

‘Omdat wij samen morgen meer oplossen dan ik alleen vandaag’ zie ik je reactie met belangstelling tegemoet.